ثبت درختان، حفاظت از بازمانده های سبز تاریخ - مجله پزشکی

درخت کهنسال موسوم به شاه چنار الویر از جمله میراث طبیعی ملی است که در روستای الویر شهرستان زرندیه و در استان مرکزی واقع شده است. الویر روستایی است واقع در بخش خرقان شهرستان مذکور و 150 کیلومتری پایتخت واقع شده است. شغل اصلی اهالی روستای الویر کشاورزی و باغداری است و بعضی از اهالی نیز به گله داری و پرورش دام اشتغال دارند و از جمله صنایع دستی و هنر دست زنان روستا گلیم و جاجیم بافی است. روستای الویر با توجه به کوهستانی بودن و آب و هوای نسبتا خنک خود در فصل تابستان پذیرای میهمانان از گوشه و کنار شهرهای اطراف به خصوص تهران و ساوه است. از جمله جاذبه های گردشگری روستا می توان به مزرعه گبرآباد، قلعه تاریخی، حمام قدیمی، دره زرین دره اشاره نمود که بدون شک زیبایی خیره کننده چنار الویر و موقعیت قرارگیری آن در منطقه کوهستانی می تواند آن را به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری منطقه مطرح کند.

شاه چنار در 3 کیلومتری جنوب شرقی روستا و در دره ای با صخره های آهکی رشد نموده است. با توجه به شیب زیاد منطقه، در طرفین تنه درخت در جهت شمالی - جنوبی بدلیل آبشویی و فرسایش خاک و… اختلاف ارتفاع در حدود 2 متر مشاهده می گردد. در شیب بالایی دره و در دامنه کوه آهکی، اشکفت ها یا غارهای دالانی شکل متعدد وجود دارد. بدلیل وجود آثار قبور موسوم به گبرها (زرتشتیان) این منطقه به نام مزرعه گبرآباد شهرت یافته و دره مورد نظر نیز به نام گیروا نامیده می گردد. به همین علت نام محلی این درخت چنار مزرعه گیرآوا (گبرآباد) بوده و عده ای نیز به دلیل قطر زیاد تنه و بزرگی تاج درخت به آن شاه چنار می گویند.

تنه اصلی درخت حدود 2.5 متر ارتفاع داشته و شاخه های متعدد از آن منشعب شده است. محیط تنه درخت در پایین 14 متر و در قسمتهای بالایی بالاتر از 9.10 متر است. تاج درخت بسیار گسترده بوده و سالم و شاداب به نظر می رسد و هیچگونه آثار سوختگی، پوسیدگی و تخریب در آن مشاهده نمی گردد. این درخت کهنسال دارای قطر تنه برابر سینه 320 سانتی متر و ارتفاع 22 متر است و از نظر قدمت یکی از قدیمی ترین درختان شهرستان زرندیه محسوب شده و با توجه به قطر تنه و سایر خصوصیات ظاهری قدمت آن در حدود 300 تا 350 سال تخمین زده می گردد.

با توجه به قدمت و تنومندی آن مردم روستا علاقه خاصی به آن دارند بطوری که در قدیم که مردم از سوزاندن چوب و هیزم برای پخت و پز و یا گرم کردن خانه هایشان استفاده می کردند، از سرشاخه ها و هیزم شاه چنار الویر صرفا برای سوخت مسجد روستا استفاده می شده و اعتقاد داشتند چوب این درخت برای مصارف شخصی شگون ندارد. این درخت به شماره 566 مورخ 97/12/23 در فهرست آثار طبیعی و ملی کشور به ثبت رسیده است. درخت چنار، بومی این منطقه نیست لیکن در طول چندین سال موانع اکولوژیک و تنش های نامساعد اقلیمی و محیطی متعدد را پشت سرگذاشته و همچنان به حیات خود ادامه می دهد که به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی در منطقه دارای ارزش است و با توجه به اینکه این درخت توانسته سال ها در مقابل عوامل طبیعی و تنش های زیست محیطی دوام بیاورد، نشان از فزونی زنتیکی آن نسبت به دیگر گونه های موجود در منطقه است.

بنابراین می توان با تهیه بذر و قلمه از این درخت و با تکثیر آن در ایجاد پوشش گیاهی و فضای سبز مشجر منطقه از آن استفاده کرد. با توجه به عدم وجود سوابق پژوهشی در خصوص شاه چنار الویر، برنامه ریزی در این خصوص و تهیه برنامه حفاظتی می تواند در حفظ و نگهداری این گونه شاخص موثر باشد.