زبانی ایرانی که فارسی در آن نفوذ پیدا نکرده است - مجله پزشکی

زبان ها و لهجه های ایرانی که امروز متداول است و از قفقاز تا فلات پامیر و از عمان تا آسیای مرکزی به آنها سخن می گویند، تنوع بسیار دارد. از این میان، زبان فارسی نظر به ادبیات پردامنه و اعتبار تاریخی و نفوذش در سایر زبان ها و لهجه های ایرانی و نیز تأثیرش در چند زبان غیر ایرانی (ترکی و اردو) اهمیت خاص دارد. زبان ها و لهجه های ایرانی کنونی را میتوان به چند گروه تقسیم کرد. نخست این زبان ها به دو دسته شرقی و غربی می شوند. این تقسیم چنانکه در خصوص زبان های میانه ایران ذکر شد بر حسب مشترکات صوتی و لغوی و دستوری است.

زبان ها و لهجه های ایرانی شرقی که امروز رایج است، بدین قرار است:

آسی که در قسمتی از نواحی کوهستانی قفقاز مرکزی رایج است و در آن دو لهجه مهم یکی ایرون و دیگری دیگورون میتوان تشخیص داد. آس ها یا آلان ها که به نام آنها در تاریخ مکرر بر میخوریم، اصلاً از مشرق دریای خزر به این نواحی کوچ نموده و از این رو زبان آنها با زبان سغدی و خوارزمی ارتباط نزدیک دارد.

آسی در میان زبانهای ایرانی کنونی مقامی خاص دارد. این زبان یکی از زبانهای بسیار معدودی است که زبان فارسی در آن تقریبا نفوذی نیافت. لهجه کومزاری از لهجه های ایرانی عمان نیز از دایره نفوذ زبان فارسی بیرون است و بسیاری از خواص زبان های کهن ایران را تا به امروز محفوظ داشت و از بدوی ترین زبانهای ایرانی بشمار می رود.

ادبیات آسی شامل داستان ها و افسانه های جالبی است که از قرن گذشته آغاز به ضبط آنها شده است. از معروف ترین این داستان ها سلسله داستان های قهرمانان نرت است.

امروز برای آسی خط روسی بکار می رود و دامنه اقتباس آسی از روسی روز به روز توسعه پیدا می نماید.

یغنابی زبانی بازمانده یکی از لهجه های سغدی است و در دوره یغناب، میان جبال زرفشان و حصار بدان سخن می گویند و تنها اثر رایجی است که از زبان سغدی بجای مانده و در آن مانند زبان سغدی هنوز میتوان ماضی را از ماده مضارع بنا کرد.

یغنابی نیز مانند سایر لهجه های ایرانی بسیاری از لغات فارسی و عربی را اقتباس نموده است.