13 آذر روز دنیای یوزپلنگ، تیزپاترین گربه سان دنیا - مجله پزشکی

گفتنی است که بگوییم 13 آذر یا 4 دسامبر روز جهانی یوزپلنگ است و 9 شهریور روز یوزپلنگ ایرانی است و مربوط به یوزهای سراسر جهان نمی شود چرا که گونه ایرانی این جاندار در حال انقراض است از همین رو برای اهمیت حفظ و نگهداری یوزپلنگ آسیایی روزی را به نامشان در نظر گرفته اند.

محل زندگی یوزها در زمان های گذشته بیشتر در منطقه ها آفریقایی بوده و در گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند هم گونه هایی از آن یافت می شده است، اما در حال حاضر این گونه جاندار در معرض خطر انقراض است و رشد جمعیت رو به افولی دارد. از این میان دو زیرگونه اصلی یوزپلنگ، یکی از زیر گونه ها با نام یوزپلنگ آسیایی شناخته می شود که در خطر جدی انقراض واقع شده است و فقط حدود 50 قلاده از آن در دشت های مرکزی ایران وجود دارد، از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی هم می گویند.

یوزپلنگ ها در هر دو نوع آفریقایی و آسیایی، سریع ترین حیواناتی هستند که بر روی زمین حرکت می نمایند. یوز آسیایی Acinonyxjubatusvenaticus نسبت به نوع آفریقایی کمی کوچک تر و تیره تر است و دارای پوشش نخودی رنگ با خال های سیاه در سر و کمر بدن این جاندار می باشد. مشخصه دقیق یوز آسیایی، نوار سیاه رنگ اشک مانندی است که از گوشه چشم ها شروع شده و تا کنار بینی ادامه می یابد.

از میان یوزها در سراسر جهان یوزهایی که در آفریقا هستند شرایط بهتری دارند چرا که حدود 5 تا 15 هزار یوز از این گونه در آفریقا به جای مانده اند. عوامل متعددی که بشر در تمام آنها دخیل است جمعیت این گونه های ارزشمند را در معرض تهدید انقراض قرار داده است که از جمله این موارد می توان به نابودی زیستگاه ها در اثر افزایش فعالیت های انسانی و احتیاج به زمین بیشتر برای کشاورزی، معدنکاوی و جاده کشی اشاره نمود.

از جمله دیگر مواردی که سبب شده زیست یوزها در خطر بیافتد شکار بی رویه گله های سم دار است که سبب می شود یوزپلنگ ها دچار کمبود غذا شوند و به گفته کارشناسان نابودی یک زیستگاه موجب رانده شدن یوزها از آن ناحیه به ناحیه دیگر نمی شود بلکه یوزهای ناحیه نابود شده را برای همواره منقرض می نماید؛ از این رو نابودی زیستگاه یعنی نابودی یوزپلنگ که شکار بی رویه یوزها را با هدف سرگرمی باید به آنها افزود.

از همین برای اینکه بتوانند این گونه جاندار را حفظ و نگهداری نمایند سازمان های بین المللی حفاظت از محیط زیست و جانداران 10 سال پیش روز 4 دسامبر (13 آذر) را به عنوان روز جهانی یوزپلنگ نام گذاری کردند تا جهان اهمیت حفاظت از این گونه ارزشمند را بداند.

پروژه بین المللی برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی

انقراض گونه آسیایی این جاندار به مقدار ای جدی است که در سال 1375 پروژه ای بین المللی با همکاری سازمان حفاظت از محیط زیست پایه گذاری شد و مرحله اول آن در سال 1377 در سطح کشور به مرحله اجرا در آمد و نتیجه آن تدوین پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با اعتباری به مقدار 725 هزار دلار از سوی صندوق محیط زیست جهانی و معادل آن به وسیله سازمان حفاظت از محیط زیست در شهریور ماه 1380 شد.

بعد از آن اقدامات حفاظت از یوز در زیستگاه های منتخب پارک ملی کویر، پناهگاه های حیات وحش نایبندان و دره انجیر، منطقه حفاظت شده بافق و ذخیره گاه زیستکده توران شروع شد و تا به امروز دستاوردهای خوبی به همراه داشته است.

قبل از شروع این پروژه، اطلاعاتی در خصوص شرایط و اکولوژی یوزپلنگ آسیایی بسیار کم بود و بیشترین اقدامات حفاظتی که بر پایه الگوهای آفریقایی انجام می گرفت، اما اکنون اطلاعات مستند بیشتری نسبت به شروع پروژه در دسترس است که می تواند طرح های مدیریت و برنامه های عمل این گونه ارزشمند را ارتقاء دهد.

بر اساس اقدامات زیادی که در راستای حفاظت از یوزپلنگ آسیای در ایران انجام گرفت نصب دوربین های تله ای با هدف سرشماری و رفتارشناسی یوزها در زیستگاه های ایران یکی از اقداماتی بود که در این زمینه انجام گرفت.

به گفته هومن جوکار مدیر پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی:

یوزپلنگ گونه ارزشمندی است که حیات آن در خطر بوده و تا زمانی که اطلاعات کافی از تعداد و زندگی این گربه سان در اختیار نباشد شاید آنطور که باید نمی شود به آن یاری کرد.

بعلاوه وی ادامه داد:

سرشماری دقیق یوزپلنگ های آسیایی در دستور کار این پروژه واقع شده است و در نظر داریم این کار با همکاری بخش خصوصی و همکاران بین المللی انجام شود.

مدیر پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی گفت: وسعت زیستگاه یوزپلنگ در کشور حدود 6 میلیون هکتار است که این مقدار وسعت برای پایش و سرشماری یوزها به حدود 500 دوربین احتیاج دارد.

اما این وجود 23 یوزپلنگ ایرانی از 6 ماه اول سال 94 دیده شد که در دسته های چند تایی و تگی در زیستگاه های کشور حضور داشته اند.

به گفته جوکار: این یوزپلنگ ها در زیستگاه های خراسان جنوبی، خراسان شاقتصادی، یزد و پارک ملی توران در استان سمنان مشاهده و تصویر برداری شده اند.

در راستای حفاظت از یوزپنگ های آسیایی طبق تفاهم نامه ای که با هدف حمایت از یوزپلنگ آسیایی میان سازمان ملل متحد و بیمه دانا به امضا رسید، این گربه سان ارزشمند نیز بیمه شد.

تفاهم نامه امضا شده میان برنامه توسعه ملل متحد و بیمه دانا نوعی از پوشش بیمه ای فراهم می نماید که طبق آن بیمه دانا با ارایه یاری های اقتصادی مورد احتیاج برای اجرای جنبه های مختلف پروژه، خطراتی که یوزپلنگ ها را تهدید می نماید، کاهش می دهد.

در راستای این تفاهم نامه کوشش شده است تا از پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی حمایت شود و این کار قرار است با همکاری سازمان حفاظت از محیط زیست اجرا شود.

تکثیر یوزپلنگ آسیایی با همکاری پژوهشگاه رویان

خبر خوبی که در روز جهانی یوزپلنگ به وسیله رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست اعلام شد، قرار است با تکثیر این گونه جاندار با همکاری پژوهشگاه رویان از انقراض آن جلوگیری نمایند.

به گفته عیسی کلانتری: سازمان حفاظت از محیط زیست تکثیر و پرورش یوزپلنگ های آسیایی را به وسیله پژوهشگاه رویان پیگیری خواهد نمود و در این جهت سعی دارد که احیای یوزپلنگ آسیایی را به وسیله کشت بافت با یاری این پژوهشگاه نیز انجام دهد.

در خصوص هزینه تامین منابع اقتصادی پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی با همکاری پژوهشگاه رویان معاون رئیس جمهور گفته است که تمامی هزینه آن هر چقدر که باشد نیز تقبل می نماید.

تعداد یوزپلنگ های به جای مانده در حال حاضر

در حال حاضر بیش از 50 قلاده یوز در کشور شناسایی شده و به ثبت رسیده است. بر اساس اسناد و شواهد ثبت شده از 62 سال قبل در کشورهایی که مدعی حضور این گونه بوده اند به جز ایران هیچ شاهدی مبنی بر حضور این حیوان به ثبت نرسیده است.