4 علت بحران آب در ایران - مجله پزشکی

علی بیت اللهی در مقاله ای نوشت: مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 1992 روز 22 مارس(دوم فروردین) را روز جهانی آب نامگذاری نموده است. شعار سال 2022 روز جهانی آب، (GROUNDWATER - MAKING THE INVISIBLE VISIBLE)، آب های زیرزمینی، آشکارکردن آنچه که نهان است انتخاب شده است و برای ما که با بحران آب و کسری فزاینده مخازن آب های زیرزمینی روبرو هستیم و با افت مستمر سطح آب سفره های زیرزمینی پدیده فرونشست زمین را در گستره سرزمینی خود، تجربه می کنیم، بس مهم و شایان توجه ویژه است.

وی اضافه نمود: شعار سال جاری روز جهانی آب به نظر من شعار گویایی برای بیان شرایط آب های زیر زمینی و چگونگی مدیریت منابع آبی در کشور است. آب های زیرزمینی و کیفیت و کمیت و فرایند تغییرات آن، آشکارا، عیان نماینده اندازه توجه ما به حفظ محیط زیست است. آب های زیرزمینی و شرایط آن، گویای نحوه رعایت الگوی مصرف، اندازه صرفه جوئی و درجه اهمیت ما به این مایه حیات است. فرایند تغییرات کیفیت و کسری مخزن آب های زیرزمینی در کشور، آئینه تمام نمای پیروی ما از الگوی توسعه پایدار است و به طور کلی و در یک عبارت ساده که جامعه جهانی به آن توجه نموده است، آب های زیرزمینی، آشکار کردن آنچه که نهان است، خواهد بود.

بیت اللهی توضیح داد: این بحران شامل 4 حیطه عمده کمیت آب ، کیفیت آب ، محیط زیست و مدیریت و سیاست زدگی آبی است. تغییرات اقلیمی و خشکسالی های ممتد، استفاده بی رویه منابع آبی سطحی، افت سطح آب های زیرزمینی، و کاهش حداقل 50 درصدی رواناب ها در کشور نسبت به میانه درازمدت آن (از حدود 80 میلیارد مترمکعب به حدود 45 میلیارد مترمکعب و کاهش بارش حدود 11 درصدی در همین دوره) و سیاسی کردن موضوع فنی و کارشناسی آب از جمله شاخص هائی است که بحران آب را در ایران زمین را به وجود آورده است.

این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر اینکه کاهش حجم آب های زیرزمینی کشور که از سال 1355 در کشور به طور محسوس آغاز شده با گذشت 45 سال، اندازه کسری آن به 135 کیلومترمکعب رسیده است، ادامه داد: افت سطح آب در تمامی حوضه های آبریز کشور محسوس و به تبع آن فرونشست زمین در تمامی استان های کشور در حال رخ دادن است. نسبت به سال 1355 و دهه 50، تعداد چاه های آب در ایران بیش از 17 برابر شده است و از 45 هزار حلقه به بیش از 800 هزار رسیده است. با افت سطح آب های زیر زمینی، این آب ها از اعماق تحتانی تر استحصال می گردد جائی که بعلت شوری و ملحیت بالا، آب سنگین تر واقع شده است، چنین امری باعث شده است که EC میانه آب های زیرزمینی کشور در مدت 40 سال اخیر از 2300 میکروموس بر سانتی متر به دو برابرمیزان میانه قبلی خود یعنی به بیش از 4500 برسد. تعداد دشت های ممنوعه و بحرانی از 22 دشت در سال 1345 به 405 دشت (270 دشت ممنوعه و 135 دشت ممنوعه بحرانی، گزارش شرکت مدیریت منابع آب فروردین 1398) در آخر سال 1397 شده است.

وی اضافه نمود: پیش بینی می گردد که برداشت سالانه 50 میلیارد متر مکعبی آب زیرزمینی که 89 درصد آن در کشاورزی است، تعداد دشت های ممنوعه و بحرانی در کشور را به طور مستمر بیشتر و شامل کلیه دشت های کشور خواهد شد.

بیت اللهی با اشاره به اثرات فرونشست زمین در کشور، یادآور شد: اثرات کاهش منابع آبی سطحی و زیرزمینی در 45 سال گذشته، افت سطح آب زیرزمینی و فرونشست زمین، کم آبی و خشکی رودها، افت کیفیت آب های زیرزمینی، افزایش هزینه استحصال آب، خشکی دریاچه ها و تالاب ها، بیابان زایی، فرسایش خاک، ریزگردها بیکاری کشاورزان و کاهش قدرت خرید آنها، مهاجرت به شهرها و توسعه حاشیه نشینی و بروز منازعات آبی است.

وی تاکید نمود: با اینکه براساس آمار و اطلاعات رسمی بخش آب کشور کاهش بیش از 50 درصدی روان آب های کشور و 135 کیلومترمکعب کسری مخزن آب های زیرزمینی شرایط آبی کشور را با بحران روبرو ساخته است، با وجود این، مکانیابی صنایع آب در نواحی خشک و نیمه خشک کماکان اجرا می گردد، کشت محصولات آب بر در استان های با مشکل کم آبی ادامه دارد و توسعه کشت گلخانه ای تنها بین 15 تا 20 درصد از میزان مساحت پیش بینی شده تحقق پیدا نموده است ضمن آنکه فرایند مسلوب المنفعه کردن چاه های غیرمجاز به علت مسائل اجرایی و حقوقی و اجتماعی آن کند بوده و کماکان به علت احتیاج به آب شرب و در بعضی منطقه ها دیگر حفر چاه، کف شکنی و نیز حفر چاه غیرمجاز انجام می گردد.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان اینکه تغذیه مصنوعی آبخوان ها در دشت هایی که امکان اجرائی کردن آنها را داریم به طور محسوس عملیاتی نشده است، افزود: بهره وری آب کماکان نازل و سیاست های مصرف آب در فراوری انواع محصولات با بازدهی محصولات منطبق نیست و آب مجازی و اهمیت آن در کشور بطور شایسته مورد توجه قرار نگرفته و محصولات آب بر با هزینه کمتر از آب شیرین زیرزمینی صادر می گردد که باید اندازه تقریبی پرت 30 درصدی محصولات و هدر رفت منابع آب زیر زمینی بسیار بالا را نیز بر آن افزود. شیوه های آبیاری هدرده آب، کشت محصولات آب بر، تبخیر بیش از 3 برابری نسبت به میانه جهانی و بارندگی کمتر از یک سوم میانه جهانی و فرونشست زمین در تمامی استان های کشور، همه و همه بیانگر شرایط سخت و سنگینی است که الزام اجرای برنامه سختگیرانه مدیریت منابع آب کشور را گوشزد می نمایند.