آسیاب آبی اشکذر - مجله پزشکی

در گوشه و کنار ایران، آسیاب های فراوانی از دوره های مختلف تاریخی به جا مانده است که بعضی از آنها از طریق نیروی حیوانات کار می کردند و بعضی مانند آسیاب های بادی نشتیفان در خراسان با نیروی باد به حرکت می افتادند و بعضی نیز با نیروی آب، اما این موضوع که در دل کویری خشک و بی آب آسیابی ساخته شده باشد که نیروی محرکه آن آب باشد، امری شگفت انگیز به شمار می رود.

اگر می خواهید تنها آسیاب آبی دنیا در دل کویر را ببینید باید کوله بار سفر را به استان یزد و کویر مرکزی ایران ببندید و از آسیاب آبی اشکذر تماشا کنید. این آسیاب در حاشیه غربی کویر یزد و در ضلع جنوب شرقی در 20 کیلومتری شهر یزد در امتداد مسیر جاده اصلی رستاق که اشکذر را به بندر آباد و روستاهای مجاور متصل می نماید، واقع شده است.

وقتی به این منطقه رسیدید انتظار تماشا یک رود و آسیابی با پره های بزرگ نداشته باشید. در حقیقت شما روی سطح زمین هیچ چیزی نمی بینید؛ چراکه کل مجموعه آسیاب در زیر زمین قرار گرفته است و آب مورد احتیاج این آسیاب آبی از طریق قنات و آب جاری شده در آن تامین می گردد.

این موضوع خود به تنهایی شگفتی تماشا این مجموعه را برای هر گردشگری دوچندان می نماید. در حقیقت تنها چیزی که شما از ساختمان این آسیاب روی سطح زمین مشاهده می کنید یک دروازه طاقدار آجری است که شما را به عمق زیرین کویر راهنمایی می نماید. مجموعه اصلی آسیاب در عمق هفت متری زمین احداث شده که برای رسیدن به آن باید از دالانی شیبدار بگذرید.

آسیاب آبی اشکذر از بزرگترین آسیاب های ایران است که متعلق به دوره صفویه بوده و زمانی با آب قنات همّت آباد سنگ های آن با قدرت تمام می چرخیده است. ورودی آسیاب دالانی شیب دار به طول 56 متر است که به قسمت اصلی آسیاب که هشت ضلعی است می رسد. سقف این هشت ضلعی به شکل گنبدی بنا شده است. سقف و مقرنس کاری های بنا با نقوش هندسی از ابتکارهای معماری کهن ایرانی است. آجر تنها مصالح ساختمانی این بنای تماشای است.

آسیاب آبی اشکذر یکی از 10 آسیاب ثبتی استان یزد به شمار میرود که در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از ویژگی های منحصر به فرد آن می توان به مقرنس کاری فضای اصلی، نقوش هندسی در اطراف دیواره ها، آجرکاری ظریف در محوطه اصلی آسیاب و صحن آن اشاره نمود. این آسیاب در عصر آبادانی خود تنها آسیاب منطقه میبد تا اشکذر بوده و ساعتی سی و پنچ من شاه آرد از زیر سنگ های پر قدرت آن به دست می آورده اند.

راه ورود به صحن اصلی 56 متر طول و 4.10 متر عرض دارد. جالب ترین نکته در خصوص این بنا، اختلاف دمای داخل آسیاب با فضای داغ و گرم بیرون آن است. این آسیاب در زمان سید رکن الدین قاضی، متوفی در 732 هجری قمری ساخته شده، ولی از هویت و قدمت اولیه این آسیاب هیچ گونه اظهارنظر دقیق همراه با اسناد و مدارک مستدل موجود نیست.

در صفحه 140 کتاب آثار تاریخی یزد در خصوص آسیاب آبی اشکذر آمده است:

این آسیاب از عجایب قابل تماشا در منطقه رستاق و یکی از بزرگ ترین آسیاب های ایران است که متاسفانه به دلیل خشک شدن قنات همت آباد از کار افتاده و به کلی متروک شده است. آسیاب مذکور در عصر آبادانی یعنی تا چند سال قبل یگانه آسیاب منطقه میبد تا اشکذر بوده است و ساعتی سی و پنج من، آرد از زیر سنگ های پرقدرت آن به دست می آوردند.

جام جم