خبرنگاران تجلی ماه رمضان و چتر وحدت آفرین اسلام در آیین کبار خوانی - مجله پزشکی

تاریخ، پیشینه و به بیان ساده تر اگر نگوییم عامیانه تر، سن و سال آئین و کنش های آیین مند با کتاب قطور تاریخ تمدن بشر هم تراز است. در حقیقت در طول شکل گیری و تکوینِ فرهنگ و تمدن بشر از نخستین گام های پیمایش جهت توسعه و پیشرفت در این دنیا اثیری، خرده فرهنگ ها و در ادامه کنش های فرهنگی و رفتارهای آیینی، بخشی جدایی ناپذیر از نحوه زیست و زندگی انسان در تواتر تاریخ بوده است.

با شکل گیری مفهوم پژوهش و صندلی نگاه های علمی و آکادمیک در حوزه شکل گیری و تکوین مفهوم فرهنگ و تمدن که یکی از اصلی ترین انگاره های آن بر مفهوم دین راسخ است، ثابت شده که شکل گیری رفتارهای آئینی و کنش مند دینی ریشه ای عمیق در نخستین گام های بشر در حوزه شکل دهی فرهنگ و تمدن در قالب خرده فرهنگ های آیینی داشته است.

به همین سبب است که با ظهور و بروز ادیان و آموزه های خداوند در قالب وحی و سخنان رسولان راهنمایی بخشش برای تبیین جهت سعادت و رستگاری انسان ها، در اغلب مناسک دینی، شاهد رفتار آئین مند از سوی مردمان دین باور در طول تاریخ بشر بوده ایم.

کشورمان ایران به عنوان یکی از کشورهای شکل دهنده نظم و تمدن دنیای دارای یکی از غنی ترین رفتارهای آیین مند در تمامی مناسبت های ملی و مذهبی است. حتی پیش از شکل گیری مفاهیم ملی و مذهبی، با مداقه در رفتارها و کنش های منطبق با نحوه زیست نیاکان و پیشینیان مان در این سرزمین پهناور و گسترده به ویژه در ارتباط با مفهوم طبیعت و ستایش پروردگار شاهد کنش های آیینی و شکل گیری خرده فرهنگ های آیین مند بودیم.

به گونه ای که در گران سنگ ترین کتاب های تاریخ تمدن دنیا نیز می توان ریشه رفتارهای آیینی بیش از پنج هزار ساله (تا شش هزار سال) را در رفتار ایرانیان آیین مند به خوبی رصد کرد.

تطبیق آیین ها و رفتارهای آیین مند ایرانیان همزمان با پذیرش اسلام

هم زمان با ورود اسلام و پذیرش این دین راهنماییگر و مبین توسط ایرانیان، بسیاری از رفتارهای آئینی با رویکرد مذهبی راه خود را به سمت باورها و بنیان های آداب، رسوم و شعائر دین مبین اسلام در زیست ایرانیان باز کرد. به گونه ای که غنی ترین تجلی آن رفتارهای آیینی را می توان در دو ماه محرم و رمضان به عنوان ماه های بسیار مهم برای مسلمانان و شیعیان به خوبی مشاهده کرد.

رمضان 1400 خورشیدی مطابق با (1442 قمری) دومین سالی ست که ایرانیان همسو با تمامی مسلمانان سراسر دنیا روزه خود را در سایه ویروس لجوج، سمج و مرگ بار کرونا به افطار می رسانند. این بحران، بخش مهمی از رفتارهای آیینی مردمان مسلمان ایران زمین در این ماه را دست خوش تغییر کرد.

شاید مهم ترین آن ها آیین های مرتبط با پهن کردن سفره های نذری و سفره های افطاری برای اقوام، خانواده، دوستان و نیازمندان است. همچنین مفهوم صله رحم نیز در سایه قرنطینه خانگی فصلی دیگر از آئین های ایرانیان باورمند به سیر و سلوک عارفانه ماه صیام را دست خوش تغییر قرار داد.

اما تعدد و تکثر و آئین های مرتبط با ماه رمضان آن چنان زیاد است که با فروکاست تعدادی از آن ها شاهد پررنگ شدن بعضی دیگر هستیم. و از آن بعضی دیگر که در سلسله گزارش هایی در ایام ماه مبارک رمضان به بازتاب آن ها می پردازیم به آن دست از رفتارهای آئینی اختصاص دارد که این روزها در سایه خانه نشینی و قرنطینه خانگی می تواند خود رهیافتی برای بهره بردن از فرصت و زمانی باشد که مؤمنان روزه دار در منزل خود و پای سفره های سحری و افطار را با همان کنش های آئین مندی گره بزنند که پیش از این پدران و مادران و نیاکانمان بر آن نمط راسخ بودند.

پس در این سلسله گزارش ها در کنار رصد آئین ها به بازتاب آن دسته از آیین های نمایشی ماه رمضان خواهیم پرداخت که امکان انجام آن، امروز نیز توسط خانواده ها در محیط خانوادگی شان مقدور باشد. تا چه پیش افتد و چه در نظر آید...

کبارخوانی؛ وحدت آفرینی و تکریم خداوند خالق

ادای فریضه نماز به عنوان ستون دین نزد مسلمانان به عنوان یکی از واجبات رفتارهای آیینی به شمار می رود و همیشه ادای این فریضه به عنوان یکی از مهمترین الگوهای جامعه مسلمانان در راستای وحدت آفرینی و تکریم خداوند خالق مطلق شناخته می گردد.

حقیقت ستایش، نیایش و سجده به درگاه خداوند رو سوی قبله ای واحد در این دنیا اثیری که در آن زیست می کنیم، بزرگترین نمونه و گرانسنگ ترین الگو در زمینه رفتار وحدت آفرین و اتحاد مسلمانان به شمار می رود.

به ویژه در ایام ماه مبارک رمضان و تاکید مبانی و آموزه های اسلام به برگزاری فرایض دینی مانند اقامه نماز به شکل جماعت زمینه ساز شکل گیری رفتارهای آئینی متعددی میان مسلمانان آیین مند ایرانی شده است. از مهمترین رفتارها می توان به آئین نمایشی کبار خوانی مربوط به خطه آذربایجان به ویژه آذربایجان غربی اشاره نمود.

کبار خوانی به عنوان یکی از الگوهای آئینی و نمایشی رفتارهای مذهبی مسلمانان اهل تسنن در کشورمان به شمار می رود. آئینی که بازتاب دهنده روحیه اتحاد جامعه مسلمانان زیر چتر واحدی به نام اسلام در حوزه رفتارهای آئینی مسلمانان اهل تسنن و تشیع در کشورمان است.

عیسی عزیزنژاد از مردم شناسان و پژوهشگران رفتارهای آئینی مردمان خطه آدربایجان غربی در مقاله ای با عنوان سنت های کردنشینان آذربایجان غربی در توصیف آئین کبار خوانی آورده است: در بعضی شهرهای آذربایجان غربی حدود یک و نیم ساعت پیش از اذان صبح، ماموستاها- روحانیان اهل سنت- به پشت بام مساجد می فرایند و کبارخوانی را شروع می نمایند تا مردم را برای سحری خوردن بیدار نمایند.

کبارخوانی در شأن پیامبر اسلام و بزرگی ماه مبارک رمضان خوانده می گردد و در گذشته های دور مردم هنگام سحر با صدای کبارخوان بیدار می شدند. صدای کبارخوانی گاه تا نیم ساعت به گوش می رسد و سپس قطع می گردد. بعد از سحری خوردن و یک ساعت پس از کبارخوانی اول کبار مجددی خوانده می گردد.

کبار دوم اعلانی برای دست کشیدن از غذاخوردن و آماده شدن برای نماز صبح به شمار می رود. پس از کبارخوانی دوم به فاصله 5 تا 10 دقیقه نماز صبح از بلندگوی مساجد به گوش می رسد و روزه داران برای اقامه نماز آماده می شوند.