وقتی نانوایان هم غم نان دارند - مجله پزشکی

نانوایی کار جوانی است و می گوید دیگر جوانِ این کار نیست، جواد، شاطر سنگک، اهل بجستان، 32 سال دارد و دو فرزند، پنج قسط وام پرداخت نشده، سه ماه اجاره خانه عقب افتاده و یک عمل کمر که بیمه ای جبرانگر هزینه های آن نیست.

خمیر گنگ است و سرکش، به طول پارو قد نمی دهد، میانه کار به خود می پیچد و وا می رود و انگشت های جواد را به خود نمی شناسد.

کاشی ها سپیدند، ماسک ها و کلاه ها و روپوش ها و دست ها سپیدند، تارهای فرق سرش هم سپیدند، سپیدی چانه اما همانی نیست که باید باشد، از آن روزی که قیمت نان ثابت ماند، آردهای یارانه ای هم رنگ دیگری به خود گرفتند، کش نیامدند، بدقلقی کردند، مایه را پس زدند و روی پارو بی تابی کردند.

همه چیز از آن روزی شروع شد که سرعت تغییر اعداد برچسب قیمت ها به پای سرعت دم و بازدم رسید. نان وقتی غم نانوایان شد که گفتند نمی توانند روی قیمت نان دست بگذارند، گفتند گران شدن نان عاقبت خوشی ندارد، نان نشان است و نشانه است، نان اگر گران شود، باقی چیزها هم گران می شوند، پرسیدند مگر باقی چیزها گران نشده است، گفتند نان اگر گران شود باقی چیزها گران تر هم می شوند.

زیر سنگینی سرمای زمستان خیابان امیرآباد، جواد از سنگینی پاروی سنگکی می گوید، از حرفه ای که سختتر از سایر شیوه های نان پختن است، کمی از تاریخ سنگک می داند، نام چند شاه و وزیرش را ردیف می نماید، از سربازهایی می گوید که نان را روی سنگ های داغ می خواستند و نام شیخ بهایی را هم می آورد، اما می گوید که مدت هاست که دیگر حوصله ای برای خواندن ندارد، سوی چشم هایش را گرمای تنور برده اند، دست هایش زق زق می نمایند و آن قدر غم نان دارد که حوصله اش را برای همواره گم نموده باشد.

روزی سه هزار چانه خمیر، روزی سه هزار مثلث سنگک، روزی سه هزار نان، روزی سه هزار زمزمه دریغ و افسوس از غم نان، غم نان شد غم جواد و اوستا حسن و شاطرعلی، گفتند که کرونا جرات نکرد از میان شعله های آتش راهی به میان ریه های نانوایان بیابد، نگفتند که در این بلوا اما چطور نان هم حساب و کتاب پیدا کرد، نفس نان هم به شماره افتاد و شاطرانی که روزگاری بدون حساب، نان به دست مردم می دادند، شاطرانی که آموخته بودند نانوا در قبال نان طلب ندارد، برای نخستین بار مثل دکان داران و بازاریان چرتکه به دست گرفتند و فروخته و نفروخته های شان را شمردند یا آن طور که خودشان می گویند،نان را هم کثیف پول کردند.

پشت لایه ضحیمی از نایلون، آن سو، گدازه های تنور تا مردمک ها پیش می فرایند، شب هنوز تازه است اما سوز سرمای بهمن ماه از پشت لایه های ضخیم نایلون تا تنور می تازد و در آستانه سرخی شعله ها پرپر می شود.

نه جور خش چیخاردام (چطور خرجی دربیاورم) نه جور یاشییام (چطور زندگی کنم) نه جور اُلوم (چطور بمیرم)، سی سال گذشته است اما اوستا حسن هنوز فارسی نمی داند، ترکی اش بوی دشت های سبز حاشیه قزل اوزن را می دهد، همان دشت هایی که بربری و لواش پزهای تهران همگی آشنای سبزه زارهایش هستند، همان دشت هایی که وقتی اوستا حسن 16 سال داشت، آفتاب و افق بیکران شان را رها کرد، با اتوبوس اسکانیا راهی تهران شد، شهریار، افسریه، نازی آباد، منیریه، حسن آباد. سی سال، جز افق گلگون طلوع و تاریکی شب را به چشم ندید، سی سال، شش صبح تا ده و نیم شب، پشت تنور، وقت استراحت فقط آدینه ها عصر بود و تمام.

اوستا حسن سراسر سفید است و سفیدپوش، می گوید که کل تنش بوی آرد می دهد، حتی بعد از حمام هم بوی آرد از زیر ناخن هایش بیرون نمی فرایند، سپیدی استخوان هایش اما به او بی مهری نموده اند، مهره ها می سوزند و استخوان تیر می کشد.

روی یک جایگاه نشسته است، کنار تنوری که عمر او را در خود گم نموده است، ناظر شاطری پسر و برادر جوانش است. چاره ای جز اداره فامیلی کارگاه نبود، دیگران بیمه نمی کردند، کارگر فصلی که بیمه کردن نداشت، فصل ها می آمدند و می رفتند و اوستا حسن، همان کارگر فصلی بود که کارش با معنای فصل غریبه بود.

سال جاری، سال سخت اوستا حسن بود، اوستا حسن رفیق شاطری داشت در شهریار، می گفتند که پای کرونا به کنار تنور نمی رسد، کرونا اما شاطر شهریار را برد و تمام محل را عزادارش کرد، دو ماه پیش بود یا سه ماه پیش، می گفتند که نانوایان کرونا نمی گیرند، کرونا می گیرند، اما کسی مگر حال کارگران فصلی را هم می نویسد؟ می پرسد که وقتی رفتند خانه و دیارشان بیمار شدند یا پشت کوره؟

سال سخت اوستا حسن در سهمیه سیصد گونی آرد ماهانه خلاصه شد، به جریمه فروختن بربری های خشخاشی، به رفت و آمد مکرر موتور تعزیرات، به گران شدن مایه خمیر، اسفند سال گذشته کیسه ای 90، حالا کیسه ای 360 هزار تومان.

شاطری با حساب و کتاب و چانه زدن سر قیمت نان بیگانه بود، حالا اما انگار مرام شاطری هم باید کم کم فراموش شود، همان طور که میان وعده شاطران از تن ماهی به یک تکه پنیر تغییر نموده است.

اوستا حسن می گوید که آن روزها در نازی آباد و افسریه، کسی پشت دخل نمی نشست، شاطر حتی سرش را بالا نمی آورد که بشمرد چند قران کم است و چند قران زیاد، کسی داشت پول می داد، کسی نداشت می برد، بدون سوال، بدون اصرار، حالا اما نمی صرفد، آنها که نسیه نان می بردند، از روزی 20 نفر به 40 نفر رسیده اند، حوالی خیابان کارگر شمالی، در کوچه ای فرعی، روزی حداقل 40 نفر می آیند و می گویند که پولی برای خرید نان ندارند، نان می گیرند و می فرایند، برخی روزهای بعد قرض شان را صاف می نمایند، برخی مسافرند و هیچ گاه برنمی گردند، برخی سرگردانند و برخی حتی فردا و پس فرداهای دیگر هم پولی برای پس دادن ندارند، زنده اند به یک قرص نان و یک بسته کوچک پنیر، در کنار خیابان، زیر سوز سرما.

سوز زمستان سال کرونا رنگ شعله های آتش تنور شاطرعلی را هم کم فروغ نموده است. سینی نان چهار پله پایین تر از دستگاه لواش پز است، نه نگاه شاطرعلی و نه نگاه نان درآر به صفرهای روی کارتخوان نمی رسد، کارتخوان آنجاست، کنار دست صف نان تکی که سوت و کور است و آن صف دیگر که دو مرد میانسال با شک و تردید در آن به صف شده اند.

وسواس، صف تکی را کوتاه نموده است، در سال شیوع کرونا نان حالا ده تا یا بیست تا فروخته می شود، مرد میانسالی پایین پله ها زیرلب می شمرد، ده تا، بیست تا، سی تا، چشم می چرخاند تا دست های دیگری روی نان نیایند، نایلون بر می دارد و کارت می کشد و می رود.

چه فرقی می نماید برای شاطرعلی، یکی یا صدتا، سهمیه آرد فقط یک چهارم از دردهای او را می کاهد. یک چهارمی که از سال پیش تا به امروز ثابت مانده است، در برابر سه چهارمی که چهار برابر شده است توانی ندارد.

کارگرهای شاطرعلی هم از زنجان می آیند، اگر مجرد باشند تا دو ماه هم پای کار می مانند، بیش از دو ماه نیروی جوانی هم یاریگر بدن نمی ماند، آن سوی تهران اگر خانه و زندگی داشته باشند، چهل روز نشده بازمی گردند، روزی 200 هزار تومان، بدون حق بیمه.

دست های شاطرعلی زیر آرد می رود، چانه های وزن شده را ورز می دهد و می فرستد برای دستگاه لواش، 34 سال دارد و خواب شب بر او بدون کیسه آب گرم غیرممکن است.

آن روزها که تازه پدر شده بود، تا سه ماه هم بدون استراحت کار می کرد، شاطر ماهری بود که دکان داران نانوایی به راحتی او را از دست نمی دادند و راهی خانه اش در ابهر نمی کردند، حالا اما نمی تواند بیشتر از بیست روز کار بکند، درد کمر تا مغز استخوان هایش را می جود، می گوید که وقتی به خانه بازمی شود، دیگر توان درآغوش کشیدن و بلند کردن پسر هشت ساله اش را ندارد.

دو لیوان چای تا قبل از ناهار، دو لیوان چای تا وقت شام و دو لیوان چای تا زمان بازگشت به خوابگاه کوچک، این استراحتی است که زیر تفاله های چای و دود سیگار غرق می شود، ناهار و شام؟ یک تکه نان و چند قالب پنیر و سبزی، یک تکه مرغ آب پز و گاهی هم یک کاسه اش.

می گوید که دیگر صرف نمی نماید، مشتری ها کم نشده اند، اما نانوایی یکی از معدود کاسبی هایی هست که در آن فروش بیشتر به معنای سود بیشتر نیست، سهمیه آرد تعیین است و اگر تمام شود باید آرد آزاد بخرند، می گوید که نانوایی همان قدر سخت است که کار در معدن، می گوید که بیمه اما این را نمی بیند، چند نانوا مگر می توانند سی سال کار مداوم را دوام بیاورند تا بازنشسته شوند: کارمند که بازنشسته شود، هنوز جان کار کردن دارد، ما هرگز بازنشسته نمی شویم، همین حالا هم بریده ایم، سی سال اگر هم توان مان برسد و کار کنیم، بعد آن توان بلند کردن یک فنجان چای را هم نخواهیم داشت.

نانوایی شاطرعلی پایین تر از میدان انقلاب است، جایی میان دود اتوبوس ها و تاکسی ها، جایی میان ردیف ادکلن فروشی ها، نانوایی شاطرعلی تنها جغرافیای این خیابان است که در یک سال گذشته، کرونا را به خود دیده است، بیکاری و تعطیلی را به خود دیده است اما قیمتی را تغییر نداده است، اینجا زمان هنوز در سال 98 به دام افتاده است، اینجا تنها نقطه ای از خیابان کارگر است که در آن قیمت ها در سال 98 حبس مانده اند، اینجا پای کرونا انگار به جان کارگران نرسیده است، اما سال سخت آنها را همین کرونا رقم زده است، سالی که در آن نان، خود غمی شده است تلنبار بر دوش کارگران فصلی نانوایان.

منبع:اعتماد