صخره های مرجانی خلیج فارس زخمی لنگر کشتی ها، احتمال حیات بخشی مرجان های جهان با نمونه ایرانی - مجله پزشکی

به گزارش خبرنگاران، مرجان ها حدود 540 میلیون سال پیش در نتیجه ترکیب یک حیوان (توتیا-جانور آبزی کوچک خاردار) و یک گیاه تک سلولی در بدن بعضی موجودات مرکب، بر روی زمین ظاهر شدند؛ این موجودات هرچند در طول میلیون ها سال توانستنده اند تا به امروز به حیات خود ادامه دهند، ولی در حال حاضر صخره های مرجانی در همه جای جهان در شرایط استرس زا قرار دارند.

معدن کاوی، کشاورزی، روان آب های شهری، آلودگی های آلی و غیرآلی، صید بی رویه ماهی ها، بیماری ها، حفر کانال و افزایش دسترسی به جزیره ها و خلیج ها از جمله تهدیدهای منطقه ای است که اکوسیستم های مرجانی را تحت تأثیر قرار داده است و علاوه بر آن باید اثرات تخریبی ناشی از افزایش دما و افزایش سطح آب دریاها، تغییرات pH به دلیل اسیدی شدن اقیانوس ها و انتشار گازهای گلخانه ای را به شرایط استرس زا برای حیات مرجان ها اضافه نمود.

تخمین های کلی نشان می دهد که حدود 10 درصد از صخره های مرجانی جهان به طور کامل نابود شده اند و حدود 60 درصد از صخره های جهان به دلیل فعالیت های انسانی در معرض خطر قرار دارند و این در حالی است که شدت آسیب به صخره های مرجانی به ویژه در جنوب شرقی آسیا بیشتر است، به گونه ای که در این نواحی 80 درصد از صخره ها در خطر انقراض قرار دارند.

محققان حوزه زیست دریا بر این باورند که بر اساس پیش بینی ها، بیش از 50 درصد از صخره های مرجانی جهان تا سال 2030 تخریب خواهند شد و در نتیجه بسیاری از دولت ها مجبور می شوند با استفاده از قوانین زیست محیطی به حفاظت از آنها بپردازند.

تغییرات دمای آب بیشتر از یک تا 2 درجه سانتی گراد همراه با تغییرات شوری آب می تواند منجر به مرگ بعضی گونه های مرجانی گردد. تحت چنین استرس های محیطی، مرجان ها، جلبک های همزیست را دفع می نمایند و در نتیجه پدیده ای به نام سفیدشدگی یا بلیچینگ مرجان ایجاد می گردد که در این مرحله مرگ مرجان ها فرارسیده است.

ایران نیز از این شرایط مصون نیست؛ چراکه به گفته محققان شرایط استرس زا در حال افزایش است و از سوی دیگر قوانین سخت گیرانه ای برای جلوگیری از مرگ این جانداران دریایی اعمال نمی گردد.

اندکی درباره شناسایی مرجان های خلیج فارس

نیکو چهل تنی از محققان حوزه خلیج فارس در گفت وگو با خبرنگار خبرنگاران، مرجان ها را موجودات زنده با اسکلتی از جنس کربنات کلسیم توصیف کرد که بیشترا در آب های کم عمق ساکن هستند و گفت: بیشتر مرجان ها در بستر ثابت هستند و گونه های کمی مانند مرجان های قارچی در آب ثابت نیستند.

وی با بیان اینکه مرجان ها دارای اکوسیستم هستند، گفت: اکوسیستم های مرجانی چرخه کاملی دارند، از این رو هر نوع آسیبی که به هر بخش از اکوسیستم مرجانی وارد گردد، می تواند کل اکوسیستم منطقه را اعم از آبزیان، جلبک های همزیست مرجان ها و خود مرجان ها را نابود کند.

مرجان سالم خلیج فارس که دارای اکوسیستم کاملی است

چهل تنی، تعداد گونه های مرجان را بیش از 700 گونه مرجان های نرم و سخت ذکر کرد و ادامه داد: در حوزه مرجان ها منطقه ای در جنوب شرقی آسیا به نام مثلث مرجانی وجود دارد که آب های بخش شمالی استرالیا، فیلیپین، اندونزی، مالزی و گینه نو را دربرمی گیرد؛ منطقه ای که بیشترین تنوع مرجان ها در جهان را دارد و بیش از 500 گونه مرجان سخت در آن شناسایی شده است.

این محقق با تاکید بر اینکه در خلیج فارس تحقیقات جامعی برای شناسایی انواع مرجان ها صورت نگرفته است، اظهار کرد: ولی مطالعات پراکنده صورت گرفته نشان می دهد در مناطقی چون جزیره کیش، جزیره بنی فارور و لارک بیش از 30 گونه مرجان سخت وجود دارد و به نظر می رسد در خلیج فارس بالاترین میزان گونه مرجانی را دارند.

وی رنگ مرجان ها را متنوع ذکر کرد که از قهوه ای تا زرشکی و قرمز و حتی سبز دیده می شوند.

حیات مرجان ها

وی با بیان اینکه مرجان ها به یاری جلبک های همزیست خود فتوسنتز نموده و دارای اکوسیستم هستند، گفت: مرجان ها خود فراورینماینده هستند و مواد مغذی فراوری می نمایند و ماهیان به عنوان مصرف نماینده های اولیه از آن ها تغذیه می نمایند و در عین حال این مرجان ها نمی توانند در محیط هایی که دارای مواد مغذی بالا است، به زندگی خود ادامه دهند.

به گفته این محقق، حال اگر ماهیانی که جلبک مصرف می نمایند، به دلیل صید بی رویه، تعدادشان کم گردد، در نتیجه میزان مواد مغذی و رشد جلبک ها بیشتر و بیشتر شده و لارو مرجان ها نمی توانند مکان مناسب برای مستقر شدن و ثابت شدن (Settle) پیدا نمایند و یا هنگامی که جلبک ها بر روی مرجان ها رشد می نمایند، مانع از انجام فتوسنتز توسط زوگزانتلا ها (جلبک های تک سلولی که با مرجان ها همزیستی می نمایند) می شوند و این جلبک ها از مرجان ها جدا شده و در نهایت منجر به سفیدشدگی و مرگ مرجان ها می گردد.

این محقق با تاکید بر اینکه درباره چگونگی بوجود آمدن و شکل گیری صخره های مرجانی نظریات متفاوتی ارائه شده است، گفت: صخره های مرجانی معمولا به سه شکل دیده می شوند، طبق نظریه داروین این سه شکل سه مرحله متفاوت از تغییر یافتن و تکامل است. اگر مرجان هایی که در اطراف جزیره آتشفشانی بوجود آمده اند، مستقیما از ساحل به سمت دریا کشیده شده باشند و با بالا آمدن آب ها این جزیره همچنان بالای آب باقی بمانند، نوعی از شکل گیری مرجان را خواهیم داشت که به آن فرینجینگ می گویند و با ادامه پایین رفتن جزیره و بالا آمدن آب های اطراف آن دو نوع دیگری از صخره های مرجانی شکل خواهند گرفت که قدمت بیشتری دارند.

وی فراوری مثل آنها را بر دو گونه جنسی و غیر جنسی دانست و ادامه داد: معمولا مرجان ها در آب و در زمانی خاص، تخم ها و اسپرم هایشان را رها می نمایند و فراوری مثل صورت می گیرد و لارو تشکیل می گردد و این لاروها در مکان مناسب، بستر خود را تثبیت می نمایند و در فراوری مثل غیر جنسی نیز مرجان ها به وسیله جوانه زدن تکثیر می شوند.

شرایط مرجان های خلیج فارس

چهل تنی، به شرایط مرجان های خلیج فارس اشاره و خاطر نشان کرد: از آنجایی که در ایران Marine Park (پارک آبی)، سیستم های حفاظتی و مناطق حفاظت شده و حتی داده های جامع در مورد مرجان ها در اختیار نداریم، به صراحت نمی توان اظهار نظری درباره شرایط مرجان ها داشت، ولی مشاهدات ما از خلیج فارس نشان می دهد که شرایط حیات این جانداران در حال بدتر شدن است.

این محقق زیست محیطی، عدم توجه به نحوه لنگراندازی لنج ها، عدم کنترل صید و قایق ها و تعداد غواص ها را از جمله دلایل در خطر بودن حیات مرجان های خلیج فارس عنوان و اظهار کرد: یکی از مزایای داشتن Marine Park کنترل صید، قایق هایی که بر روی مرجان ها قرار می گیرند و تعداد غواص ها است و اگر این کنترل ها صورت نگیرد، شرایط زیست در دریا و اقیانوس ها دگرگون خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه در ایران قانون صید وجود دارد، ولی نظارت دقیقی بر روی صید در خلیج فارس صورت نمی گیرد، گفت: بر اساس قانون صید در فصل خاصی از سال گونه بخصوصی از ماهیان صید نمی گردد.

مرجان هایی که گرفتار تور ماهیگیری شده اند

وی با انتقاد از نحوه لنگراندازی لنج های بزرگ در خلیج فارس، گفت: در بعضی اوقات به دلیل شرایط آب و هوایی لنج های بزرگ بر روی منطقه لنگر می اندازند و در بیشتر مواقع جایی که آنها لنگر می اندازند، منطقه رویش مرجان ها است.

کوشش فعالان زیست دریا برای نجات مرجان ها از تور ماهیگیری

چهل تنی با تاکید بر اینکه به دلیل شوری و کدورت بالای آب در خلیج فارس، مرجان های این منطقه نسبت به مرجان های موجود در اقیانوس های باز، بیشتر در معرض خطر قرار دارند، یادآور شد: گرمایش زمین و گازهای گلخانه ای موجب بدتر شدن شرایط آب ها در خلیج فارس شده و البته این پدیده به یکباره نبوده است، ولی با سرعتی که ما برای فراوری گازهای گلخانه ای داریم، مرجان ها نمی توانند با این شرایط سازگار شوند.

وی در عین حال با تاکید بر اینکه مرجان های موجود در مناطق گرمسیری به تغییر دما حساس هستند، یادآور شد: حال اگر که در طول یک سال دمای آب حتی یک تا دو درجه هم تغییر کند، مرجان ها دچار استرس شده، جلبک همزیست خود را از دست داده و دچار سفیدشدگی می شوند، چون این جانوران به تغییرات ناگهانی عادت ندارند و تا بخواهند با شرایط ایجادشده، خود را سازگار نمایند، سال ها طول می کشد.

این فعال محیط زیست ساخت و ساز در سواحل را از دیگر معضلاتی دانست که منجر به نابودی مرجان ها می گردد و گفت: ساخت و ساز رسوباتی را ایجاد می نماید و مرجان ها مجبورند با فراوری موکوس این رسوبات را از خود دور نمایند و با این روش از خود در برابر این رسوبات حفاظت نمایند که این امر موجب صرف انرژی بالایی از سوی مرجان ها می گردد.

وی با تاکید بر اینکه بسیاری از مرجان ها قادر به فراوری موکوس کافی نیستند، شرح داد: معمولا در مرجان هایی که شکل پهن دارند، رسوبات به راحتی می توانند داخلشان گرفتار شوند و به این ترتیب این نوع مرجان ها حتی با فراوری موکوس هم نمی توانند رسوبات را از خود دور نمایند.

چهل تنی، مرجان ها را موجوداتی حساس نسبت به تغییرات شوری، دما و مقدار مواد مغذی توصیف کرد و اضافه نمود: این تغییرات موجب سفیدشدگی مرجان ها می گردد و تا مرحله ای امید است که جلبک های همزیست خود را بتوانند بازگردانند و اگر از این مرحله عبور نمایند، به طور مداوم جلبک های دریایی روی آنها پوشیده می گردد و در نهایت تبدیل به سنگ (Rock) خواهند شد که دیگر نه موجود زنده اند و نه می توانند فراوریی داشته باشند.

نمونه ای از سفید شدگی و تبدیل مرجان ها به سنگ در خلیج فارس

وی شکوفایی جلبک ها (از جمله کشند قرمز) را از دیگر عوامل موثر در مرگ مرجان ها دانست و گفت: یکی از عوامل شکوفایی جلبکی تغییر فصل و تغییر دماست. زمانی که دما به طور ناگهانی تغییر می نماید با بلوم (شکوفایی) جلبکی و حتی شکوفایی عروس دریایی روبرو می شویم و در سال گذشته شکوفایی این دو بقدری زیاد بود که در زمان غواصی گویا در سوپ سبزی و یا سوپ عروس دریایی حرکت می کردیم و به نظر می رسد که هر سال این شکوفایی بیشتر و بیشتر می گردد.

غواصی در سوپ عروس دریایی

شکوفایی کشند قرمز در خلیج فارس

مراحل نابودی یک مرجان

وی با اشاره به مراحل نابودی یک مرجان، گفت: ابتدا مرحله bleached coral است که در این مرحله مرجان ها جلبک همزیست خود را از دست داده و سفید می شوند، ولی هنوز امیدی برای بازگردان آنها وجود دارد. مرحله بعد recently killed coral است، به این معنا که مرجان هابه تازگی مرده اند و رشد جلبک بر روی مرجان ها شروع شده است و در مرحله نهاییRock است که مرجان ها به سنگ تبدیل می شوند و دیگر امیدی به بازگشت آنها نیست.

چهل تنی با بیان اینکه اگر مرجانی سفید گردد، به راحتی نمی توان آن را زنده کرد، اضافه نمود: ولی از سوی دیگر با گذشت زمان از قدرت بازگشت پذیری مرجان ها کاسته خواهد شد.

به گفته وی، هرچند که نمی توان به طور کامل جلوی گرمایش زمین و رسوبگذاری ساخت و ساز برای پیشرفت بنادر را گرفت، ولی می توان نظارت کاملی بر نحوه لنگر انداختن کشتی ها و لنجها، ورود آلودگی های انسانی به داخل آب و شکستن مرجان ها داشت و جلویشان را گرفت.

لاک پشت مرده گرفتار در تور ماهیگیری نمونه دیگر ناملایمت بشر با طبیعت

چهل تنی با بیان اینکه با استفاده از بویههای ثابت می توان جلوی لنگر انداختن کشتی ها گرفته گردد، اظهار کرد: این در حالی است که استفاده از بویه های ثابت در آب های ایران و جزایر به ندرت اتفاق می افتد.

تجارت جهانی برای حفظ مرجان ها

وی با بیان اینکه کشورهای آسیای شرقی و مالزی پیشرفت های زیادی در این زمینه داشته اند، گفت: به عنوان مثال در بعضی جزایر مالزی با ایجاد Marine park بخش هایی تنها به غواصی اختصاص داده شده است و از جمله قوانینی که برای این منطقه در نظر گرفته شده، این است که روزانه ظرفیت محدودی غواص می توانند در این منطقه حضور داشته باشند و حتی توریست ها نمی توانند در جزیره مستقر شوند.

این محقق مرجان های خلیج فارس، فرهنگ سازی به مردمان محلی را از دیگر روینمودهای کشورها برای حفظ مرجان ها دانست و اظهار کرد: ارائه آموزش به مردم محلی بسیار مهم است.

ژنتیک جلبک های همزیست مرجان ها

وی با بیان اینکه جلبک های تک سلولی فتوسنتز نماینده عامل حیات مرجان ها هستند، گفت: در صورتی که مرجان ها تحت استرس قرار بگیرند، این جلبک های همزیست را از خود جدا می نمایند و سفیدشدگی به دلیل جدا شدن این جلبک ها است و اگر مرجان نتواند این مرجان ها را بازگرداند، می میرد.

این محقق با بیان این که هر یک از مرجان ها، جلبک های خاص خود را دارند، یادآور شد: این امر منجر به دشواری بازگشت مرجان ها خواهد شد؛ چون هر کدام از آنها باید جلبک های خاص خود را داشته باشند، از این رو ارزش مرجان هایی که درجه حرارتی بالا و پایین را می توانند تحمل نمایند، بسیار بالا است.

چهل تنی با تاکید بر اینکه هر چه مرجان ها مقاوم به تغییرات دما باشند، جلبک ها دیرتر از مرجان جدا می شوند، ادامه داد: از سوی دیگر مرجان های خلیج فارس از 18 تا 19 درجه دما در زمستان تا 32 درجه تابستان را تحمل می نمایند و این در حالی است که مرجان های گرمسیری نسبت به تغییرات دمایی بسیار حساس هستند و مطالعاتی که بر روی این جلبک های همزیست مرجان ها در خلیج فارس انجام شد، نشان داد که ژنتیک این جلبک ها به گونه ای است که مقاومت بالایی در برابر تغییرات دمایی دارند.

وی اضافه نمود: بر این اساس در حال حاضر این تئوری مطرح است که سیستم ژنتیکی این جلبک را به مرجان های دیگر انتقال دهند تا از این طریق مقاومت مرجان های سایر نقاط جهان افزایش یابد.

به گفته این محقق زیست دریا، در صورت اثبات این تئوری می توانیم بگوییم که مرجان های خلیج فارس می توانند نجات دهنده مرجان های سایر نقاط باشند. چون گرمایش زمین یک پدیده اجتناب ناپذیر و بر زیست مرجان ها تاثیرگذار است.

کوشش برای مشارکت در پروژه جهانی محافظت از مرجان ها

چهل تنی با اشاره به فعالیت های صورت گرفته برای ارتقای فرهنگ منطقه در جزیره هنگام، یادآور شد: در برنامه هایی که برای توسعه علوم زیست دریا انجام دادیم، همکاری با دانشجویان برای نمونه برداری از خلیج فارس است، به گونه ای که به دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و یا دانشگاه شهید بهشتی برای جمع آوری نمونه ها خدماتی را ارائه می دهیم.

این محقق زیست دریا با بیان اینکه در جزیره هنگام دسترسی به تجهیزات نمونه برداری محدود است، گفت: از سوی دیگر همکاری های بین المللی را شروع کردیم که در این راستا در مطالعات جهانی مرجان ها مشارکت جدی داریم.

وی در این باره شرح داد: در سال 1996 اعلام شد که داده های جهانی دقیقی در زمینه اینکه مرجان های جهان در چه شرایطی هستند وجود ندارد و بر این اساس موسسه غیر انتفاعی به نام ریف چک در آمریکا تاسیس شد و در این موسسه ابتدا مطالعاتی در مورد شرایط مرجان ها انجام شد که در کمال شگفتی دریافتند بسیاری از مرجان ها در حال سفیدشدن هستند.

چهل تنی با بیان اینکه این موسسه به عنوان یک موسسه جهانی در حوزه حفاظت از مرجان ها معرفی شده است، اضافه نمود: بر این اساس داده ها از سوی محققان جهانی جمع آوری و در اختیار این موسسه قرار داده میگردد و این موسسه داده های به دست آمده از سراسر جهان را دریافت و با مقایسه این داده ها هرساله گزارشی از مرجان ها منتشر می نماید.

وی با بیان اینکه آنالیز شرایط مرجان ها لحظه ای نیست بلکه احتیاج به پایش طولانی مدت دارد، ادامه داد: تا زمانی که شرایط مرجان ها با سال گذشته، 5 سال قبل و 10 سال بعد مقایسه نگردد، نمی توان اطلاعات درستی از شرایط آن ها به دست آورد.

این محقق به بعضی از گزارش های منتشر شده از موسسه ریف چک اشاره نمود و گفت: در سال 1998 به دلیل تغییر دما به طور ناگهانی بسیاری از مرجان های جهان سفید شدند و در سال 2008 نیز گزارشی منتشر شد که نشان دهنده بهبود شرایط مرجان ها در اقیانوس هند- آرام بود. انتشار این گزارش ها و نتیجه گیری از شرایط مرجان ها به دلیل وجود داده هایی بوده است که در چندین سال متوالی جمع آوری شده بود.

وی ادامه داد: از آنجایی که توانستیم مدرک (Eco Diver) این موسسه (غواص زیست محیطی) را دریافت کنیم، با این روش می توان برای جمع آوری داده ها در این مطالعات جهانی شرکت کرد.

وی با تاکید بر اینکه بر اساس مشارکتی که در این پروژه داشتیم، به عنوان آموزش دهنده های موسسه ریف چک در ایران معرفی شدیم، گفت: در سال گذشته با اداره محیط زیست کیش و سازمان منطقه آزاد کیش مذاکراتی برای ارائه آموزش و صدور مدرک برای علاقه مندان به حفاظت مرجان ها انجام دادیم و توانستیم این دوره را به صورت رایگان برای غواصان برگزار کنیم.

برگزاری دوره آموزشی، کوششی برای معرفی مرجان های خلیج فارس در جهان

به گفته وی مدرک اعطا شده در این دوره یک مدرک بین المللی (Reef Check Eco-Diver) است و افراد تعلیم دیده و دارای مدرک، می توانند داده های مربوط به مرجان ها را جمع آوری نمایند و به این موسسه ارسال نمایند.

چهل تنی، با بیان اینکه مدرک صادر شده مربوط به اقیانوس هند- آرام است، اضافه نمود: داده های ارسال شده از این طریق حتما باید از منطقه هند-آرام باشد؛چون هر منطقه آبی دارای خصوصیات و ویژگی های منحصر به فرد همان منطقه است و برای ارسال داده ها افراد باید مدرک خاص همان منطقه را دریافت نمایند.

چهل تنی اضافه نمود: در این دوره ها افراد با کلیدهای شناسایی ماهیان،مرجان ها و بی مهرگان آشنا خواهند شد و از این طریق می توانند از موجودات کلیدی منطقه را نمونه برداری نمایند.

این محقق زیست دریا، از کوشش برای درج گزارش متوالی در این موسسه جهانی اطلاع داد و اضافه نمود: با برگزاری دوره های آموزشی 20 نفر تحت تعلیم قرار گرفتند و درصدد هستیم که با یاری همین افراد داده های مربوط به جزایر اطراف را جمع آوری کنیم.

وی با اشاره به نحوه برخورد با اداره محیط زیست کیش، اضافه نمود: اداره محیط زیست منطقه اگر تنها امکانات را در اختیار ما قرار دهد، ما به طور داوطلبانه اقدام خواهیم کرد؛ چراکه متاسفانه مدت طولانی است که داده هایی از مرجان های خلیج فارس به این موسسه ارائه نشده است که این امر به دلیل بی توجهی مسؤولان نسبت به زیست دریا است.

داده برداری از مرجان های خلیج فارس

نبود امکانات گریبانگیر رشته های زیست دریا

چهل تنی با انتقاد از رویکرد دانشگاه ها نسبت به رشته های مرتبط با زیست دریا گفت: در حال حاضر دانشجویان این رشته به جای آنکه خود به جمع آوری اطلاعات بپردازند و نمونه ها را از نزدیک مشاهده نمایند، برای جمع آوری نمونه ها از غواصانی یاری می خواهند که شاید اطلاعات کافی در زمینه تحقیق دانشجویی نداشته باشند که این روش برای آنالیز دقیق شرایط آبزیان و موجودات زیستی مناسب نیست.