نگاهی به عمارت کلاه فرنگی ماکو - مجله پزشکی

تاریخچه

در بعضی منابع عمارت کلاه فرنگی ماکو را به یکی از خوانین به نام ماکو به نام علی قلی خان بیات نسبت داده اند که جهت سکونت شخصی وی در دوران قاجار احداث شده که بعدها توسط اداره بهداری ماکو از فرزندش تقی خان بیات خریداری شده و به عنوان ساختمان بیمارستان شیر و خورشید سابق مورد استفاده نهاده شده است.

در کتاب ارزشمند اسدالله موسوی ماکویی به نام تاریخ ماکو این بنا را به نعمت الله خان صدیق الدوله نسبت داده اند، این بنا در اصل قسمتی از ساختمان عظیم مالک اصلی بوده که بعد از فروش آن متاسفانه اداره بهداری ماکو بخش های دیگر ساختمان را تخریب و به جای آن بناهای جدیدی برای محل بیمارستان احداث نموده و فقط عمارت کلاه فرنگی به عنوان دفتر شیر وخورشید سابق از گزند حوادث سالم باقی مانده است.

بنای فوق با کوشش مسئولین میراث فرهنگی و با تهیه پرونده، مستندنگاری، نقشه و مطالب لازم نهایتا پس از طی مراحل و تشریفات قانونی در تاریخ 3/12/1377 و به شماره 2214 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی نهاده شد.

از زمان ثبت اثر فوق طرح هایی برای بازسازی و سازماندهی این اثر صورت گرفته و به ویژه در دهه 70 و 80 هجری شمسی بخش های عمده ای از این اثر مورد بازسازی نهاده شده است.

مصالح

مصالح اصلی مورد استفاده در بنای عمارت، آجر و خشت خام و چوب و مصالح فرعی سنگ و گچ است، جهت پوشش ساختمان از شیروانی استفاده شده و در بازسازی های ادواری نیز از تیرآهن به جای ستون های چوبی استفاده شده است.

نقشه

عمارت کلاه فرنگی به صورت دو طبقه که از بیرون به صورت هشت ضلعی و از داخل به شکل صلیب است، ساخته شده و مساحت کلی آن بیش از 225 متر مربع است.

تزئینات

بنای عمارت کلاه فرنگی ماکو علی­رغم مساحت و زیربنای اندک به نسبت دیگری بناهای تاریخی و مهم شهر ماکو، دارای تزئینات بسیار مهم و چشمگیری است، از جمله مهمترین این تزئینات می توان از آیینه کاری، گچ­­بری و نقاشی­های رنگ­و روغن و شیشه­های رنگی و اُرسی­های ارزشمند نام برد که از بسیاری جهات شبیه تالار آیینه کاخ گلستان است.

نقاشی های رنگ و روغن

در بدنه دیوار طبقه همکف نقاشی­های نفیسی با رنگ و روغن ایجاد شده که جذابیت ویژه­ای به فضای داخلی عمارت بخشیده است.

متاسفانه قسمت های زیادی از این نقاشی­ها در اثر نفوذ آب و تخریب هایی که به مرور در بنا ایجاد شده از بین رفته است.

عمده ترین آسیب وارده به این نقاشی­ها در اثر بازسازی­های غیر اصولی و سفید کاری بدنه داخلی طبقه همکف بوده که باعث از بین رفتن آنها شده است.

از مجموع نقاشی های دیواری تنها تصاویری از سه نقاشی ارزشمند، نقاشی دیواری رم دادن اسب­ها، نقاشی دیواری درگیری نظامی در دریا، نقاشی شکار خرس، بر جای مانده است.

وجود ارزش های قابل توجه عمارت کلاه فرنگی ماکو از نظر سبک و پلان معماری و همچنین تزئینات ارزشمندی از قبیل آیینه کاری، قاب بندی، گچ بری و نقاشی های رنگ و روغن این بنا را در ردیف آثار شاخص و فاخر تاریخی در منطقه آذربایجان غربی و ماکو قرار داده است.

آثار و شواهد نشان می دهد اثر فوق بخشی از مجموعه عظیمی است که امروزه به نام بافت تاریخی ماکو معروف است و از آن تنها چندین بنای مهم همچون ساختمان شهربانی، ساختمان بانک ملی، خانه جمال خان تیموری، خانه علی خان بیات، حمام و قلعه قبان و ... بر جای مانده و در زمان آبادانی از اعتبار و اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و از نظر رعایت تناسب معماری نیز ساختمانی جا افتاده و خوش ترکیب است.

با انجام اقدامات زیربنایی در راستای احیا و بهره برداری از این بنای منحصر به فرد منطقه می توان زمینه جذب هرچه بیشتر توریست داخلی و بین المللی به خطه شمال غرب به عنوان دروازه ورود به ایران را فراهم کرد.